Eksimer Lazer (LASIK) əməliyyatı üçün tövsiyə olunan yaş həddi və yaş aralığı neçə olmalıdır?

Eksimer lazer cərrahiyyəsinin qızıl standartı olan LASIK (Laser-Assisted in Situ Keratomileusis) üsulu gözün refraksiya qüsurlarını (miopiya, hipermetropiya, astiqmatizm) aradan qaldırmaq üçün ən geniş yayılmış metodlardan biridir. Ancaq bu əməliyyat hamı üçün uyğun deyil – xüsusilə pasiyentin yaşı vacib meyardır. Gözlərimizin inkişafı və yaşa bağlı dəyişikliklər əməliyyatın vaxtına təsir edir. Aşağıda LASIK üçün tövsiyə olunan yaş aralığı, bu aralığın seçilmə səbəbləri və dünyanın aparıcı oftalmoloji mərkəzlərinin bu mövzudakı yanaşmaları izah olunur.

Minimum yaş həddi: Nə üçün çox gənc yaşda LASIK tövsiyə olunmur?

Ümumiyyətlə, LASIK əməliyyatı 18 yaşdan kiçik pasiyentlərə tövsiyə edilmir. Beynəlxalq standartlara (məsələn, ABŞ-da FDA tənzimləmələrinə) görə 18 yaşdan aşağı şəxslərdə lazer görmə cərrahiyyəsinə icazə verilmir. Bunun əsas səbəbi gənc yaşlarda gözün hələ inkişafda olması və gözün refraksion göstəricilərinin (eynək nömrəsinin) dəyişkənliyidir. Göz almasının böyüməsi adətən 18 yaşa qədər, bəzi şəxslərdə isə 21 yaşa qədər tamamlanır; bu vaxta qədər hər il eynək nömrəsində dəyişiklik ola bilər. Əgər göz tam sabitləşmədən, böyümə dövründə lazerlə korreksiya aparılarsa, əldə edilmiş nəticə qalıcı olmaya bilər – yəni göz yenə dəyişərək, görmə yenidən pisləşə bilər. Məhz bu səbəbdən həkimlər göz nömrəsinin ən azı bir il sabit qalmasını (dəyişməz olmasını) şərt qoyurlar. Çox gənc pasiyentlərdə (məsələn, yeniyetmələrdə və 20 yaşın əvvəllərində) refraksiya qeyri-sabitdirsə, həkim əməliyyatı təxirə salıb bir müddət gözləməyi məsləhət görə bilər.

Qeyd edək ki, bəzi mütəxəssislər 18 yaşında belə LASIK etməyə tələsmir və ideal olaraq 20 yaşdan yuxarı dövrdə əməliyyat etməyi üstün tuturlar. 21 yaşından sonra gözün refraksion göstəriciləri böyük ehtimalla artıq sabitləşir və dəyişmir. Yəni, pasiyent həm fiziki olaraq yetkinlik dövrünü keçmiş olur, həm də gözün refraksiyasında böyük dəyişikliklər yekunlaşır. Nəticə etibarilə, 18 yaş altı dövr LASIK üçün uyğun sayılmır; 18–20 yaş arası isə yalnız xüsusi hallarda (məsələn, görməsi çox zəif olub peşəkar ehtiyacları olanlarda) nəzərdən keçirilə bilər və yenə də refraksiya stabilliyi təsdiqlənməlidir.

Ən uyğun yaş aralığı: Refraksiyanın sabit olduğu dövr

Gözün göstəriciləri sabitləşdikdən sonra, yəni adətən 20-li yaşların əvvəllərindən etibarən, LASIK əməliyyatı üçün daha əlverişli dövr başlayır. Əksər oftalmoloqlar hesab edirlər ki, təxminən 20–40 yaş aralığı lazer əməliyyatı üçün ən ideal dövrdür. Bu yaş aralığında pasiyentlərin görmə dərəcəsi artıq sabit olur, eynək nömrəsi son bir neçə ildə dəyişməz qalır və əməliyyatla əldə edilən düzəlmənin illərlə dayanıqlı olması ehtimalı yüksəkdir. Gənc yetkin pasiyentlərin həm də toxumaları daha tez sağalır və fəsad riski aşağı olur. Məsələn, araşdırmalar göstərir ki, əksər göz həkimləri 20–40 yaş aralığını LASIK üçün ən əlverişli dövr sayırlar – bu müddətdə həm görmə tam oturuşmuş olur, həm də pasiyent presbiopiya kimi yaşlılıq dəyişiklikləri yaşamadan illər boyu yaxşı görmənin üstünlüklərindən yararlana bilir. Belə pasiyentlər əməliyyatdan sonra eynəksiz yaxşı görmə dövrünü uzun müddət (ən azı orta yaşlara qədər) rahat keçirirlər.

Misal üçün, 25 yaşlı bir şəxs yüksək ehtimalla LASIK əməliyyatından maksimum fayda görər: görməsi sabitdirsə, əməliyyatdan sonra illərlə uzaqdan aydın görmə qabiliyyətini qoruyacaq və hələ 20-25 il boyunca yaxın görmənin yaşla zəifləməsi (presbiopiya) kimi problemlərlə üzləşmədən aktiv həyat tərzi keçirə biləcək. Presbiopiya adlanan bu yaşa bağlı yaxın görmə zəifləməsi adətən 40-45 yaşdan sonra başlayır və LASIK bu təbii prosesi dayandıra bilmir. Yəni 20-30-cu yaşlarda edilmiş lazer əməliyyatı uzaq görməni düzəltsə də, 45 yaşdan sonra yaranacaq yaxın görmə ehtiyacını (oxuma eynəyi ehtiyacı) aradan qaldırmır – lakin ən azından həmin vaxta qədər pasiyent uzaq görməsini eynəksiz istifadə edə bilmiş olur.

Yaşlı pasiyentlərdə LASIK: 40-50 yaşdan sonra nə baş verir?

40 yaşdan yuxarı pasiyentlər də LASIK edə bilərlər, lakin bu yaş dövründə bəzi əlavə faktorlar nəzərə alınmalıdır. İlk növbədə, qeyd olunduğu kimi, təqribən 45 yaş civarında başlayaraq gözün təbii fokuslama qabiliyyəti zəifləyir (presbiopiya) – nəticədə insanın yaxını görməsi çətinləşir. LASIK əməliyyatı presbiopiyanı aradan qaldırmır, yəni 45 yaşdan yuxarı uzaq görməni lazerlə düzəltsəniz belə, yaxın məsafə üçün eynək lazım ola bilər. Bu problemi həll etmək üçün bəzən monovision LASIK deyilən üsul tətbiq olunur: bir göz tam uzağa, o biri göz isə qəsdən bir qədər miopiya (yaxını görmə) qalacaq şəkildə düzəldilir. Bu, yaxından eynək asılılığını azalda bilər, ancaq tam aradan qaldırmır və hər kəs üçün uyğun olmaya bilər. Yəni, 40-50 yaş aralığında LASIK olunursa, pasiyent bilməlidir ki, uzaq görməsi düzəlsə də, yaxın üçün eynək, yəni oxuma eynəyi istifadə etməsi yenə lazım gələ bilər.

50 yaşdan sonra isə ikinci bir faktor ön plana çıxır: katarakta riski. 50-60 yaşdan yuxarı insanlarda gözün təbii büllurunda bulanıqlıq (katarakta) yavaş-yavaş inkişaf edə bilər. 60-lı yaşlarda insanların əhəmiyyətli bir qisminin başlanğıc kataraktası olur. LASIK əməliyyatı isə gözün daxilindəki büllura toxunmur və kataraktanın qarşısını almır. Əgər pasiyentdə sonradan katarakta inkişaf edərsə, o zaman yenidən cərrahiyyə (büllurun çıxarılıb süni linza ilə əvəz olunması) lazım gələcək. Buna görə də bəzi 50 yaşdan yuxarı pasiyentlər üçün həkimlər eksimer lazer əvəzinə refraktiv linza dəyişdirilməsi (RLE – Refractive Lens Exchange) təklif edə bilərlər. RLE zamanı gözün təbii bülluru əməliyyatla çıxarılıb yerinə həm uzaq, həm yaxın görməni təmin edə bilən multifokal linza yerləşdirilir – bu, eynəkdən asılılığı aradan qaldırır və gələcəkdə katarakta narahatlığını da birdəfəlik həll edir. Murfilds Göz Xəstəxanası mütəxəssislərinin bildirdiyinə görə, insan yaşlandıqca bu variant (yəni büllurun linza ilə dəyişdirilməsi) lazer korreksiyasına nisbətən daha məqsədəuyğun ola bilər, xüsusən də büllur artıq şəffaflığını itirməyə başladığı hallarda.

Bununla yanaşı, 50-60 yaş və hətta daha yaşlı şəxslər üçün LASIK tamamilə əks-göstəriş deyil. Əgər pasiyentin gözündə aktiv katarakta yoxdursa, buynuz qişası sağlamdırsa və ümumi göz vəziyyəti yaxşıdırsa, yaşlı dövrdə də lazer korreksiyası uğurlu ola bilər. Məsələn, Moorfields xəstəxanasının məlumatına əsasən, göz səthi sağlam olduqca lazer korreksiyasının həyata keçirilməsi üçün yaş məhdudiyyəti yoxdur. Yəni 60-70 yaşında belə, uyğun tibbi şərtlər ödənilirsə, LASIK əməliyyatı oluna bilər. Sadəcə, yaşlı pasiyentlərlə işləyərkən həkimlər daha ehtiyatlı yanaşır, çünki yaşla bağlı quru göz sindromu, torlu qişa problemləri və digər xəstəliklər də əməliyyatın nəticəsinə təsir göstərə bilər. Ümumilikdə, yuxarı yaş həddi rəsmi olaraq olmasa da, 50-55 yaşdan sonra hər bir pasiyentin vəziyyəti fərdi qiymətləndirilməlidir. Yaş artdıqca LASIK nəticələrinin proqnozlaşdırılması bir qədər çətinləşə bilər və əlavə risk faktorları ortaya çıxır. Buna görə də, sayılan yaş dəyişiklikləri barədə məlumatlı olmaq və həkimlə məsləhətləşərək qərar vermək vacibdir.

Dünyanın aparıcı oftalmoloji mərkəzlərinin yanaşmaları

Dünyadakı tanınmış göz sağlamlığı qurumları və klinikalar yaş meyarı barədə oxşar, lakin cüzi fərqlərlə yanaşmalar təqdim edirlər. Aşağıda Amerika Oftalmologiya Akademiyası (American Academy of Ophthalmology – AAO), Murfilds Göz Xəstəxanası (Moorfields Eye Hospital) və Baskom Palmer Göz İnstitutu (Bascom Palmer Eye Institute) kimi aparıcı mərkəzlərin tövsiyələri müqayisəli şəkildə verilmişdir:

• American Academy of Ophthalmology (AAO) – AAO-nun tövsiyəsinə görə, LASIK üçün pasiyent ən az 18 yaşında olmalıdır, lakin ideal olaraq 21 yaşdan yuxarı olması arzuolunandır. Akademiya bildirir ki, 21 yaşdan sonra görmədə ciddi dəyişikliklərin dayanması ehtimalı yüksəkdir. AAO həmçinin tələb edir ki, əməliyyatdan öncə pasiyentin refraksiyası ən azı bir il sabit qalsın və gözlər tam sağlam olsun. Yuxarı yaşla bağlı AAO tərəfindən sərt limit qoyulmayıb; lakin 40-45 yaşdan sonra presbiopiya və katarakta kimi yaşa bağlı dəyişiklikləri nəzərə alaraq, belə pasiyentlərdə gözlənilən nəticələr barədə realist olmaq vacibdir. Yəni, AAO-nun yanaşmasına görə yaşlı pasiyentlər də namizəd ola bilər, amma əlavə risklər dəyərləndirilməlidir.
• Moorfields Eye Hospital (London) – Dünyanın ən məşhur göz klinikalarından olan Murfilds xəstəxanası, lazer əməliyyatı üçün pasiyentin ən az 20 yaşında olmasını şərt qoyur. Klinikaya görə, gözün böyüməsi və refraksiyanın tam stabilləşməsi təxminən 18-20 yaşa qədər baş verir, buna görə də 20 yaşdan öncə əməliyyat edilməməsi daha doğrudur. Murfilds cərrahları pasiyentin son göstəricilərinin sabitləşdiyinə dair sübut görmədən LASIK etmirlər. Yuxarı yaş həddinə gəldikdə, Murfilds açıq şəkildə bildirir ki, lazer korreksiyası üçün hər hansı yuxarı yaş limiti yoxdur, yetər ki, pasiyentin göz səthinin sağlamlığı yaxşı olsun. Hətta 50 yaşdan yuxarı bir çox pasiyentdə də, əgər katarakta yoxdursa və buynuz qişa uyğun haldadırsa, uğurlu LASIK etmək mümkündür. Bununla belə, Murfilds mütəxəssisləri yaşlı pasiyentlərə tez-tez alternativ olaraq refraktiv linza dəyişimi (RLE) əməliyyatını da tövsiyə edirlər – xüsusən pasiyentin gözündə başlanğıc katarakta əlamətləri varsa və ya presbiopiya səbəbi ilə həm uzaq, həm yaxın eynəkdən qurtulmaq istəyirsə. Yekun olaraq Murfilds-in prinsipi budur: “Heç vaxt görmə korreksiyası üçün gec deyil”, lakin hər yaş qrupunda ən uyğun üsulu seçmək üçün fərdi yanaşma tətbiq olunur.
• Bascom Palmer Eye Institute (Mayami, ABŞ) – ABŞ-ın ən öndə gedən oftalmoloji mərkəzlərindən biri olan Baskom Palmer İnstitutunda da bənzər kriteriyalar mövcuddur. Onların məlumatına görə, LASIK namizədləri ən az 18 yaşında olmalı, son 1-2 il ərzində göz reseptində dəyişiklik olmamalıdır (yəni refraksiya sabit qalmalıdır). Eyni zamanda, pasiyentin gözləri sağlam olmalı və əməliyyatla bağlı real gözləntiləri olmalıdır. Baskom Palmer açıq şəkildə yuxarı yaş limiti qoymasa da, 40 yaşdan sonra əməliyyat planlanarkən presbiopiya və mümkün gizli katarakta əlamətlərini nəzərə almağa tövsiyə edir. Klinikada hər bir pasiyentə fərdi qiymətləndirmə aparılır – əgər 60 yaşlı bir şəxsin gözü sağlamdırsa, kataraktası yoxdursa və buynuz qişa qalınlığı yetərlidirsə, təkcə yaşı səbəbindən LASIK imtina edilmir. Yəni, Baskom Palmer-in yanaşması “18-dən yuxarı hər yaşda, şərtlər uyğun olduqca, LASIK mümkündür” prinsipinə uyğundur. Ancaq çox yaşlı pasiyentlərə bəzən digər refraktiv cərrahiyyə növləri təklif oluna bilər ki, bu da pasiyentin vəziyyətindən asılıdır.

Nəticə: LASIK əməliyyatı üçün ən uyğun yaş aralığı gənc yetkinlik dövrüdür – təxminən 20-lərin əvvəllərindən 40 yaşlarına qədərki period. Bu dövrdə gözün refraksiyası sabit olur və əməliyyatın nəticələri daha qalıcı və etibarlı alınır. Çox gənc yaşda (18-dən aşağı) əməliyyat tövsiyə edilmir, çünki göz hələ inkişaf edir və əldə olunan müsbət nəticə sonradan itə bilər. Yaşlı dövrlərdə isə (40-50 yaşdan sonra) LASIK mümkündür, lakin presbiopiya, katarakta kimi təbii proseslər nəzərə alınmalı və bəzən alternativlər dəyərləndirilməlidir. Hər bir pasiyentin vəziyyəti fərdi olduğundan, əməliyyatdan öncə mütləq göz həkimi ilə məsləhətləşib həm yaş faktorunu, həm də ümumi göz sağlamlığını nəzərə almaq vacibdir. Beləliklə, doğru zamanda və doğru şəraitdə icra olunan LASIK əməliyyatı minlərlə insana eynəksiz aydın görmə imkanı vermiş olur.

Bu səhifədə verilmiş məlumatlar və ya, tövsiyyələr yalnız maarifləndirici xarakter daşıyır və diaqnozun qoyuluşu, müalicə və ya digər klinik məqsədlərlə istifadə oluna bilməz. Xəstəliyinizlə əlaqədar daha dəqiq məlumat almaq üçün Dr. Emin Əlihüseynliyə müraciət edə bilərsiniz.